راهنمای مختصر بافت تاریخی یزد؛ اولین شهر خشتی جهان

dell ghatar.com ۳۱ شهریور ۱۴۰۱ دیدگاه ۳۱

یزد شهر خشت، بادگیر، آب انبار، سکوت، آرامش و البته شیرینی است. در باب قدمت یزد کافی است بدانیم که این شهر به عنوان اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان شناخته می‌شود. تمام این مسائل شهر یزد را به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران تبدیل کرده است.

قدمت استان یزد به پیش از اسلام و تاریخ سکونت بشر در این منطقه به قبل از هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد. اصطخری، جغرافی‌دارن مشهور درباره یزد می‌گوید: «کثه مرکز یزد، شهری است درحاشیه کویر دارای هوای خوب و در عین حال واجد آسایش و تنعم شهرهای بزرگ است». یزد از قدیم به عنوان شهری آرام و امن شناخته می‌شد، دو ویژگی که هنوز هم آن را حفظ کرده است.

جالب است بدانید که در مجموع ۷۷ محله از مجموعه محلات یزد به دلیل قرار گرفتن در محدوده بافت تاریخی یا در حریم آن، در سال ۱۳۸۴ و با شماره ۱۵۰۰۰، تحت عنوان «بافت تاریخی یزد» به ثبت آثار ملی رسیده‌اند. همین مسئله باعث شده تا بافت تاریخی یزد یکی از جاذبه‌های گردشگری بی‌مثال ایران باشد. البته  جاذبه‌های گردشگری برتر یزد در بافت تاریخی خلاصه نمی‌شوند.

باید گفت که مشخص‌ترین وجه یزد معماری خاص آن است که از کویر برآمده. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها و خِشت و کاه‌گل مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است. در ادامه با هم مروری داریم بر بافت تاریخی یزد؛ قلب تپنده گردشگری این شهر کویری.

نگاهی به پیشینه بافت تاریخی

ورود به این فضا فقط ورود به یک منطقه­ی مسکونی قدیمی نیست، شما با رفتن به بافت تاریخی یزد قدم در دل تاریخی می‌گذارید. در این بافت بسیاری از اماکن تاریخی و فرهنگی یزد را خواهید دید و البته فضایی مناسب برای یک پیاده روی طولانی خواهید یافت.

همانطور که گفته شد این بافت نخستین شهر خشتی یا کاه­گلی در دنیا به شمار می­رود. اما سوال این است که چرا باستان­شناسان معتقدند که بافت تاریخی یزد، اولین شهر خشتی یا کاه­گلی بشر است؟

وقتی بررسی­ها درباره­ی این بافت صورت می­گرفت، به طور مداوم خبرهای جالب و جاذبی با مخاطبان و اهالی تاریخ در میان گذاشته می­شود. بررسی­ها نشان داد این بافت سه هزار سال قبل از میلاد مسیح به وجود آمده است و زرتشتیان در این منطقه زندگی می­کردند. در عین حال این منطقه را محلی برای قداست و عبادت می­دانسته­اند. از همین روست که گفته می­شود نام این شهر در تاریخ، یزدان، به معنای خداوندگار بوده است.

نگاهی از درون به بافت تاریخی یزد

اگر به یزد می­روید و قصد دارید بافت تاریخی را ببینید، لطفا فقط از بیرون به در و دیوارهای کاه­گلی نگاه نکنید، این فقط بخش کوچکی از کل زیبایی این منطقه است. باید به خانه­ها وارد شوید و عمق تاریخ را لمس کنید. بناهای تاریخی که امکان بازدید عموم دارد را وارد شده و به جزئیات آن بپردازید. اگر بتوانید با کسی این سفر را بروید که به بافت منطقه آشنا و معماری را می‌شناسد، لذت چند برابری خواهید برد. با این همه ما آن­چه که تجربه کردیم را با شما درمیان می­گذاریم.

بافت تاریخی متشکل از محله­های گوناگون و متنوعی است، برخی معروف­تر و برخی کمتر شناخته شده­اند، شما اما از هیچ کدام از محله­ها نگذرید و برای دیدن بافت تاریخی به تمامی محله­های آن سر بزنید، ولو که بیش از چند ساعت زمان­تان را بگیرد، ارزشش را دارد.

وقتی وارد یکی از خانه­های تاریخی می­شوید، از برنامه­ریزی قدما و پدران­مان به شگفتی می­افتیم. هر خانه یک هواکش داشته که به آن بادگیر می­گوییم. ما برای بررسی این بافت به یزد سفر کردیم و توانستیم چند خانه از خانه­های بافت تاریخی را دیده و بررسی کنیم. در تمامی خانه­ها بادگیر را رویت می­کنید. بادگیرها کمک می­کنند منهای خروج هوا، ورود هوا نیز به سادگی در خانه اتفاق افتد، از این روست که شما در این خانه­ها دمای بالای معمول یزد را یا احساس نکرده و یا کمتر احساس می­کنید.

موضوع دیگری که در این بافت ذهن بیننده را به خود مشغول می­کند، مساله­ی آب­انبارهاست. وقتی از متخصصی که ما را همراهی می­کرد درباره­ی آب­انبارها پرسیدیم او پاسخ داد: «آب­انبارها برای نگه­داری آب ایجاد شده بود که اگر خشکسالی و یا کمبود بارش اتفاق بیفتد، مردم در پیرامون خود دسترسی کافی به آب داشته باشند». جا به جای بافت تاریخی یزد، شما را از منظر اندیشمند بودن آدمیان گذشته به حیرت وامی­دارد.

از محله های تاریخی مهم و معروف یزد می توان به محله قلعه کهنه، محله سر جمع، محله سر دو راه، محله یعقوبی، محله مصلی و محله لب خندق اشاره کرد. دو محله چهار منار و فهادان شاخص ترین این محلات هستند. فهادان قلب و قدیمی‌ترین محله فعال یزد است. حسینیه این محله هم از قدیمی‌ترین محل‌های عزداری یزدی‌ها است.

از بناهای معروف این محلات می توان به مسجد میر خضر شاه یا مسجد بزرگ چهار منار، حسینیه بزرگ چهار منار، بقعه های سید شمس الدین و شاه سید رضا، آب‌انبار کوچه بندون، باغ و آب‌ انبار دولت‌ آباد اشاره کرد. در این منطقه برخی از جذاب‌ترین خانه‌های تاریخی یزد را پیدا خواهید کرد که سر زدن به آن‌ها جالب خواهد بود.

چرا بافت تاریخی یزد از خشت ساخته شده است؟

نکته جالب این جا است که زندگی در بافت تاریخی یزد در جریان است و همین زندگی عادی میان خانه­ها حس شگفتی را به شما می­دهد. اما بیایید به این سوال بپردازیم که چرا در معماری این بافت ازخشت یا کاه‌گل استفاده شده است؟ کاه­گل یک ویژگی بسیار مهم دارد و آن هم این است که یک مانع فوق­العاده برای ورود گرمای خورشید به خانه­ها و کوچه­هاست.

این مسئله وقتی مهم‌تر می‌شود که به یاد بیاوریم یزد در دل کویر قرار دارد. در مناطق کویری خورشید سوزان­تر و تیزتر می‌تابد، در نتیجه کاه­گل تبدیل به سپری می‌شود که انسان را از گزند خورشید در امان می‌دارد.

از طرف دیگر کاه­گل همزمان از خشتی که در زیر خود دارد مراقبت می­کند. در واقع کاه­گل می­تواند از ورود رطوبت به خشت زیرین را هم جلوگیری کند. از این روست که این تکنولوژی قدیمی هنوز هم در بخش‌هایی کارکرد خود را حفظ کرده است و انسان را از تیز خورشید و نم و رطوبت حفظ می‌کند.

نکته جالب دیگر این است که در معماری خانه ها و کوچه ها جهت وزش باد و تابش خورشید در نظر گرفته شده است. اکثر خانه‌های بافت سنتی یزد بخش‌هایی همچون بیرونی و اندرونی حیاط، تختگاه، تالار، بادگیر، سردر، هشتی، اتاق های مجزا برای کارهای مختلف روزانه، آشپزخانه و آب انبار دارند. جذابیت دیگر بادیگرها هستند که عملا وظیفه تثبیت هوای خانه را بر عهده دارند.

رپورتاژ آگهی